NATO’nun Haziran 2025’teki Lahey Zirvesi’nde aldığı karar doğrultusunda, üye ülkeler 2035 yılına kadar GSYH’larının %5’ini savunmaya ayırmayı taahhüt etti. Bu oran, önceki %2 hedefine kıyasla ciddi bir artışa işaret ediyor. Bu karar ve kararın diğer ülkelere etkisi ile etkisi ile Dünya ölçüsünde çok artmış olan silahlanma harcamalarının akıl almaz boyutlara varması kaçınılmaz.
Dünya silahlanma harcamaları 2024 yılında 2.718 trilyon dolarla rekor kırdı
Stockholm Uluslararası Barış Araştırmaları Enstitüsü (SIPRI ) verilerine göre Dünya çapında toplam askeri harcamalar 2024’te 2,718 trilyon USD’ye yükseldi; Bu rakam bir önceki yıla göre %9,4 artış olup bu yükseliş Soğuk Savaş sonrası dönemin en hızlı yükselişi anlamına gelmiştir. Böylelikle silah harcamalarında 2015–2024 arasında %37’lik toplam artış olmuş ve bu Dünya GSYH’sinin %2,5’inin askeri harcamaya gitmesi anlamına gelmiştir. Örnek olarak ABD: 997 milyar USD ile küresel harcamanın %37’sini , NATO harcamalarının % 66’ sın yapmakta ve birinci sırada, Çin: 314 milyar USD ile ikinci sırada, Rusya: 149 milyar USD (son bir yılda %38 artış) ve GSYH’nin %7,1’i ile üçüncü sırada bulunmakta. Türkiye silahlanmaya 25 milyar USD harcarken , Rusya ile savaş halindeki Ukrayna 2024 yılında GSMH’ nın %34’ ünü (64,7 milyar USD) silaha harcamıştır.
NATO ülkeleri silahlanma harcamalarını GSYH’larının % 2’lerden % 5’ e çıkarıyor
NATO liderleri 2. Haziran Çarşamba günü ABD Başkanı Donald Trump’ın talep ettiği savunma harcamalarındaki büyük artışı desteklediler. Bu kararla NATO, beş maddelik bir bildiriyle daha yüksek savunma harcaması hedefini onayladı. Bu süreç Trump’ın baskısı fakat aynı zamanda Avrupalıların da 2022’de Ukrayna’nın işgalinin ardından Rusya’nın güvenlikleri için büyüyen bir tehdit oluşturduğuna dair yükselen/yükseltilen korku ve algılarına da bir yanıt olarak görünmektedir.32 müttefikin kısa bildirisine şunlar eklenmişti: “Washington Antlaşması’nın (NATO) 5. Maddesinde yer alan kolektif savunmaya olan sarsılmaz bağlılığımızı yeniden teyit ediyoruz – birine yapılan saldırı, herkese yapılmış bir saldırıdır.”
Önümüzdeki 10 yıl içinde ulaşılması gereken yeni harcama hedefi, GSYİH’nın %2’si olan mevcut hedeften yılda yüzlerce milyar dolar değerinde bir sıçrama ile GSYİH’ nin % 5 olacak..
Ülkeler, asker ve silah gibi temel savunmaya GSYİH’nın %3,5’ini ve siber güvenlik, boru hatlarını koruma ve ağır askeri araçları idare edebilecek yollar ve köprüler gibi daha geniş savunma önlemlerine %1,5’ini harcama sözü verdi.
Karar genel bir konsensüsle alında ama farklı sesler de vardı
Trump, İspanya Başbakanı Pedro Sanchez’in GSYİH’nın %5’lik yeni hedefinden çok daha az harcama yaparak NATO’ya olan taahhütlerini yerine getirebileceğini açıklamasının ardından İspanya’yı cezalandırmakla tehdit etti.
Trump, “Bence bu korkunç. Biliyorsunuz, onlar (İspanya) çok iyi gidiyor… Ve kötü bir şey olduğunda bu ekonomi yerle bir olabilir,” dedi ve İspanya’nın ABD’den diğer Avrupa Birliği ülkelerine göre daha zorlu bir ticaret anlaşması alacağını ekledi.
Genel bir mutabakat görünümüne rağmen, Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, Trump’ın tehdit ettiği yüksek ithalat tarifeleri ve bunların transatlantik ticarete verebileceği zarar konusunu savunma harcamalarının artmasına engel olarak gündeme getirdi. Macron konuşmasında “Daha fazla harcama yapıp sonra NATO’nun kalbinde bir ticaret savaşı başlatacağımızı söyleyemeyiz,” dedi ve bunu “bir sapma” olarak nitelendirdi.
Kremlin, NATO’yu yaygın bir militarizasyon yolunda olmakla ve savunma harcamalarındaki büyük artışı haklı çıkarmak için Rusya’yı “cehennem canavarı” olarak göstermekle suçladı.
Aşağıdaki grafikte NATO ülkelerinin 2014-2024 yılları silahlanma harcamaları 2021 fiyatları esas alınarak , GSYİH ‘ larının yüzdesi olarak gösterilmiştir.
Silahlanma harcamalarının Beklenen Toplumsal Etkiler Neler Olabilir?
Çeşitli kaynaklar bu kadar büyük bir harcamanın genel ekonomide enflasyona yol açabileceği endişeleri de dile getiriliyor. Savunmaya ayrılan kaynakların artması, sosyal harcamalar (sağlık, eğitim, sosyal güvenlik), altyapı yatırımları ve çevresel projeler gibi diğer önemli alanlardan kaynakların kısılmasına neden olacağı açıktır. Emeklilik ve yatırım fonları savunma sanayine yatırımlarını artıracaktır. Şimdiden bu etkilerin ortaya çıktığı ve Dünya ölçüsünde Trump dönemi ile birlikte yoksul ülkelere aktarılan kaynakların azalmaya başlandığı görülmektedir. NATO’nun %5 hedefi, tüm Dünya çapında silah harcamalarının artış eğilimini daha da hızlandırabilir, küresel askeri yatırımı artırabilir. Bu durumun kamu hizmetlerinde aksaklıklara veya tüm insanlığın refahında düşüşe yol açacağı yanı Birleşmiş Milletler Örgütü’nün barış, sosyal refah ve sürdürülebilirlik hedefleriyle çelişmekte olduğu açıktır.
Ve Türkiye;
Türkiye açısından bu karar yıllık 25 milyar dolar olan savunma maliyetini en geç 2035 de 60 milyar dolara, aylık 500 milyon dolara çıkması anlamına gelmektedir. Türkiye’nin silahlanma harcaması 2023’te GSYİH ‘nın yüzde 1,92 olan oranı, 2024 yılında yüzde 2,3’e çıkmıştı, NATO kararıyla ise oran yüzde 5’e çıktı. Böylece Türkiye’nin yıllık 25 milyar dolar olan savunma harcaması, 60 milyar dolara çıkacaktır. Savunma harcamalarının bu denli artışı, tüm Dünya’ da olduğu gibi sağlık, eğitim, altyapı gibi kamu hizmetlerinden çalınan kaynaklar ile artırılmaktadır.Bu artışlar da vatandaşa yeni vergiler olarak yansıyacak, yani halk daha da fakirleşecek, Enerji, inşaat ,altyapı yatırımları azalacaktır.
Ne yapılabilir
Öncelikle tüm Dünya çapında “Barış Diplomasisi ve Çatışma Önleme” çalışmaları hızlandırılmalıdır: Aktif arabuluculuk ve diyalog mekanizmaları oluşturulmalı, silah ihracatına değil, karşılıklı anlayışa kaynak ayrılmalı.: SIPRI, IPB (Uluslararası Barış Bürosu) gibi kurumlarla Uluslararası Denetim ve Şeffaflık sağlanarak silah tedarik zincirleri izlenmeli; halklar “askeri aktivizme” değil, “barış ekonomisine” dahil edilmelidir. Ve bütün bunlar için barış, nükleer silahsızlanma, ekonomik/sosyal adalet konulu uluslararası ve ulusal topluluklar, Sivil Toplumun Hareketleri güçlendirilmelidir.
Kaynaklar;
