Tüberküloz hastalığının nedeni (mikrobu) keşfedildikten 100 yıl sonra, yani 1982’den itibaren her yıl 24 Mart günleri bütün Dünya’da “Dünya Tüberküloz Günü” olarak toplumsal farkındalık ve eğitim oluşturmak için kutlanmaktadır. Gerçi ülkemizde ileri bir görüşle her yıl Ocak ayının ilk Pazar günü ile başlayan hafta, 1948 yılında “Verem Eğitim ve Farkındalık Haftası” olarak değerlendirilmiş ve bu yıl 78. kez kutlanmış olsa da bu yararlı uygulama ulusal sınırlarımızda kalmıştır.
Şimdi bazı okurlarımız soracaktır: Verem hâlâ var mı ki? Bazen bu soruyu bazı hekimler bile sorabilmektedir! Gerçekler ise ortada: Bugün Dünya’daki insanların %23’ü verem mikrobunu almıştır; buna tıp dilinde enfekte olmuştur diyoruz ve bu insanların normal koşullar altında ömür boyu aktif hasta olma ihtimali %10’dur. Bu insanlar içinden her yıl yaklaşık 10 milyon aktif verem hastası ortaya çıkmakta ve 1 milyondan fazla insan tüberküloza bağlı ölmektedir. Tüberküloz, Dünya’da erişkinlerde bulaşıcı hastalıklardan ölümün birinci nedenidir! Ve üstelik bu hastaların ve ölümlerin çoğu genç yaşlarda ortaya çıkmaktadır.
Şimdi akla hemen başka bir soru gelmektedir: İnsanlık tarihi kadar eski ve üstelik tanısı ve tedavisi göreceli olarak kolay, etkili ve ucuz olan bu hastalık, bunca teknolojik gelişmişliğe rağmen nasıl hâlâ bu derece ciddi olarak devam edebilmektedir?
Dünya haritasında açlığın ve tüberküloz hastalığının sıklığını gösteren haritalara dikkatle bakarsak bunun nedenini anlarız! (Şekil 1). Tüberkülozun ve açlığın aynı bölgelerde üst üste geldiğini görürüz; yani Güneydoğu Asya, Afrika ve bazı Güney Amerika ülkeleri. Evet, verem hastalığının nedeni bir basildir (mikrop) ama bu nedeninin arkasındaki nedenlere bakarsak başta açlığı ve yanı sıra sigara, AIDS, alkol, şeker hastalığı gibi nedenleri görürüz.
(şekilde bulunan; (a)100 binde Tüberküloz sıklığı, (b) 100 binde Açlık sıklığı)
Bu durumun güncel global politik gelişmelerle ilişkisi nedir diye baktığımızda, gördüklerimiz nelerdir? Öncelikle bilmemiz gereken bir durum şudur: Dünya’da tüberküloz hastalığının tanısı ve tedavisi için gereken kaynak, birçok yoksul ülkede global yardım fonlarına bağımlıdır. Öte yandan, tüberküloz hastalığının bitirilmesi için başta da gerekli olan yeni, etkili bir aşının keşfi için ihtiyaç duyulan araştırma fonları tümüyle gelişmiş ülke kaynaklarına bağımlıdır. Birleşmiş Milletlerin devlet başkanları düzeyinde yapılan toplantılarında (2018 ve 2023 yılında gerçekleşen), belirlenen ihtiyaç duyulan fon miktarları ile gerçekleşen miktarlar arasında büyük fark bulunmaktadır. 2021 yılında tüberküloz mücadelesi için gereken 15 milyar dolar iken, bu rakamın ancak üçte biri sağlanmış; tüberküloz araştırmaları için gereken 6 milyar doların ise ancak altıda biri elde edilebilmiştir.
Bütün bu sorunlar dururken, ABD’nin ikinci Trump yönetiminin aldığı ve uygulamaya başladığı ilk kararlar arasında olan ABD’nin Dünya Sağlık Örgütü’nden (DSÖ) çekilmesi ve birçok yardım fonunun iptal edilmesi gibi kararlar, sorunun boyutunu daha da büyütecek gibi görünmektedir. Nitekim 14 Mart 2025 tarihli New York Times gazetesinde, tüberkülozlu hastaların bu gelişmeden etkileneceği yönünde bir haber-yorum yazısı yer almıştır. Dünya ölçüsünde tüberküloz ile ilgili sivil toplum örgütleri ciddi kaygılarını dile getirmeye başlamışlardır. Yoksulların yaşamı ve hastalıkları için bundan çok daha büyük bir küresel tehdit ise global ölçüde giderek artan gerilimler ve bununla ilişkili muazzam ölçüde artırılmaya başlanan silahlanma harcamalarıdır. Çünkü biliyoruz ki, silahlara gidecek paralar için ilk bulunacak kaynak, sosyal fonların kesilmesi olacaktır.
2025 yılında rekor bir şekilde küresel silahlanma harcamaları 2.5 trilyon dolar olarak belirlenmiş; ama bundan daha önemlisi ise gelecek yıllar için çok daha büyük bütçeler için planlamaların yapılmasıdır. Örneğin, Avrupa Birliği 800 milyar Euro’luk bir silahlanma harcaması planını tartışmaktadır (3). Merkez ülkelerdeki bu harcama artışları, yoksul ülke devletleri tarafından takip edilmekte, o ülkelerde de harcamalar hızla artmaktadır. Nitekim 2025 planlarında en büyük silah harcamasını ABD yapacak; fakat millî gelire göre en büyük harcamayı ise ulusal gelirinin %13.45’ini silaha verecek olan Hindistan gerçekleştirecektir (4). Halbuki Hindistan yoksul bir ülkedir ve Dünya’daki tüm tüberkülozlu hastaların neredeyse %25’ine sahiptir.
Aslında sorun apaçık ortadadır: Bütün Dünya’da verem hastalığı ile mücadelede gereken ek 15 milyar dolarlık artışın ancak 5 milyar doları bulunabilirken, silahlanmaya trilyonlarca dolar para harcanmakta ve çok daha fazlasının harcanması planlanmaktadır. Hâlen süren çatışmalar ve sürüklenmekte olduğumuz daha büyük bir savaş riski, insanlığın çok büyük kesimleri için kâbusa dönüşmektedir. Emek gelirleri ile geçinen halk sınıflarının bütün ülkelerde toplumsal/siyasal bir güç olmaktan uzaklaşması, iktidarlardaki azgın azınlığı yani en zengin %1’lik kesimin canavarlığını çok daha da artırmıştır. Gazze’de bütün Dünya’nın gözü önünde olanlar, egemenlerin dünyasında artık ortak bir “insanlık” mevhumunun sözde bile olsa kalmadığını göstermektedir.
Yüzde bire karşı %99’un mücadelesini büyütmekten başka hiçbir insani yol görünmemektedir!
Kaynak;
1.https://www.thelancet.com/journals/laninf/article/PIIS1473-3099(20)30792-1/fulltext
2. https://www.nytimes.com/2025/03/11/health/tuberculosis-kenya-us-cuts.html
